Warta

Wnętrze kościoła otrzymało z pocz. XVI w. gotyckie freski, pędzla br. Franciszka z Sieradza. Dobudowano wały i fosy, oraz most. W latach 1610 – 12 powiększono kościół poprzez dobudowanie kaplicy św. Anny. Z czasem kościół stracił swój gotycki charakter, przekształcając się w renesansowy (okna, portale, ołtarze). Jednak decydujące piętno na budowli wycisnął wiek XVII i styl barokowy. Powstały nowe ołtarze, organy, ambona, stalle i konfesjonały. Powstała również druga wieża. W takiej postaci kościół przetrwał do naszych czasów.

Przez wieki w warckim klasztorze istniało sanktuarium maryjne. Przedmiotem kultu był tryptykowy obraz Wniebowzięcia NMP, pędzla br. Franciszka z Sieradza. Z czasem kult ten osłabł. Niegasnącym natomiast zainteresowaniem cieszy się nabożeństwo do Sługi Bożego, Rafała z Proszowic, zwanego w okolicy błogosławionym. Rafał, wielokrotny prowincjał, właśnie w Warcie odszedł do Pana w 1534 r., w czasie gdy wizytował wielkopolskie klasztory.

Gnieźnieński abp Jan Lipski dokonał podniesienia relikwii w 1640 r.; wystawił również dokument, w którym pozwolił odprawiać msze przy jego ołtarzu, fundacji Doroty Opalińskiej. Podobnym kultem cieszył się jeszcze inny świątobliwy zakonnik, Melchizedech z Warty, zmarły w 1480 r., jeden z towarzyszy podróży św. Jana Kapistrana.

Klasztor w Warcie odgrywał ważną rolę w prowincji zakonnej. Odbywały się tu kapituły. Tu też mieściło się studium zakonne: filozofii, teologii i retoryki. Miała też Warta jedną z lepszych obsad kaznodziejskich, co owocowało zwłaszcza w okresie Reformacji. Bracia prowadzili również, na przełomie XVII – XIX w. szkołę oraz seminarium nauczycielskie.

Wraz z upadkiem powstania styczniowego ograniczono do minimum działalność konwentu. Carskie władze uznały go za klasztor etatowy, do którego zwożono braci z innych miejsc. Ostateczna kasata nastąpiła w 1898 r.; klasztor zamieniono w szpital psychiatryczny, a kościół oddano w kuratelę księży diecezjalnych.

Bernardyni wrócili w 1929 r. Otrzymali kościół oraz część budynku klasztornego i ogrodu. Ciężkie chwile nastąpiły w czasie okupacji hitlerowskiej. W klasztorze władze umieściły niemieckich kolonistów, a następnie Żydów. Bracia wrócili w 1945 r., podejmując się również opieki nad sąsiednim kościołem SS. Bernardynek.